سیاسی‌کاری در وزارت علوم و سقوط دو پله‌ای ایران در تولید علم

«سالهای سال با رهنمودهای رهبر معظم انقلاب و توصیه‌های وی فضای دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به سمت تحول علمی پیش رفته و به جایگاه قابل قبول در دنیای جدید رسیده است. امروز نباید بگذاریم مانند دوره اصلاحات جریان‌های جدید و بازی‌های سیاسی در دانشگاه‌ها باب شود.»

این گفته دکتر ابراهیم کلانتری عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، دغدغه بسیاری از اصحاب دانشگاه و البته نمایندگان ملت نیز هست. گفته می شود شکایت های متعدد اعضای هیئت علمی دانشگاه ها از گرایش سیستم دانشگاهی به سمت سیاسی شدن و فاصله گرفتن از پیشرفت علمی، یکی از اصلی ترین دلایل استیضاح آقای فرجی دانا وزیر علوم، تحقیقات و فناوری است. دکتر عبدالحمید نقره کار عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت معتقد است: «یکی از عجیب‌ترین اقداماتی که جامعه دانشگاهی توقع آن را نداشت تصمیمی بود که برای وزارت علوم گرفته شد و این وزارتخانه کاملا به یک جناح سیاسی واگذار شد. برهمین اساس تصمیمات و اقداماتی که در این وزارتخانه گرفته می‌شود کاملا جناحی است و دغدغه‌های علمی و ارتقای فرهنگی دانشگاه‌ها در آن دیده نمی‌شود».

بسیاری وضعیت دانشگاه ها در یک سال اخیر را به دوران اصلاحات تشبیه می کنند. در آن دوران تیمی که با صدارت دکتر مصطفی معین در وزارت علوم مستقر شد، چون نگاهی سیاسی به دانشگاه داشت و اساسا دانشگاه و دانشجو را ذیل جریانات سیاسی تعریف می کرد، مشکلات متعددی بر سر راه پیشرفت علمی کشور به وجود آورد.

حاشیه‌سازی‌های سیاسی و صنفی، تلاش برای استفاده از جریانات دانشجویی به عنوان پیاده نظام جریان برانداز، عدم سیاست گذاری متناسب با راهبردهای نظام جمهوری اسلامی در حوزه علم و فناوری، همه ناشی از باورهای غلط تیم مذکور درباره علم و دانشگاه بود. دکتر محمدرضا مرندی عضو شورای مرکزی کانون دانشگاهیان کشور می گوید «ما تجربه تاریکی را در دوران اصلاحات داشته‌ایم که دانشگاه‌ها به مراکز بحران‌آفرین تبدیل شده بودند که توسعه علمی کشور را نیز مخدوش می‌کرد و این نگرانی ما در مدیریت جدید وزارت علوم نیز وجود دارد».

در سال‌های پس از اصلاحات، رشد علمی کشور شتاب قابل توجهی گرفت. دست آوردهای گوناگون علمی توسط دانشجویان ایرانی پی در پی خبرساز می شد. یک پای ثابت همه پیشرفت های چشمگیر کشور در صنایع فضایی و ماهواره‌ها، فناوری هسته ای، علوم نانو، رباتیک و... دانشجویان دانشگاه‌های کشور بودند. این دستاوردها در سال های پایانی دولت گذشته، در رتبه بندی‌های علمی جهانی نیز خود را نشان داد و کشورمان رتبه نخست جهان در سرعت رشد علمی را کسب کرد.

نمودار زیر که از سایت رسمی اسکوپوس(Scopus) اخذ شده، وضعیت علم در سال های اسفبار اصلاحات و همچنین رشد شتابان علمی ایران پس از توقف سیاسی کاری های دولت اصلاحات در دانشگاه‌ها را نشان می‌دهد:

نمودار زیر نیز به ما می گوید میزان تولید علم در بازه‌ زمانی 2010-2012 نسبت به دوره‌ نخست (1998-2000)، رشدی 1600 درصدی را تجربه کرده است.

اما این رشد شتابان علمی طی یک سال اخیر و پس از روی کار آمدن تیم جدید مدیریتی نه تنها افزایش نیافت، بلکه با رشد منفی نیز همراه شد.

در سال 2012 کشورمان 40 هزار و 104 مقاله در اسکوپوس نمایه کرده و 1.6 درصد تولید علم دنیا را به خود اختصاص داد. اما دقت در نمودار نخست نشان می دهد که در سال 2013 که نیمی از آن تحت مدیریت تیم کنونی بوده، ایران با کاهش بیش از 1000 مقاله نسبت به سال 2012، 39 هزار و 99 مقاله نمایه کرد و سهمش از تولید علم دنیا نیز به 1.5 درصد کاهش یافت.

گزارش‌هایی که منتشر شده حاکی از آن است که اساسا مسیری که وزارت علوم در یک سال اخیر طی کرده، مسیر پیشرفت علمی نیست. بر اساس یک گزارش، بحث طرح‌های کلان ملی در سال‌های گذشته در دانشگاه‌ها مطرح شد و با وجود کمبود هزینه، اجرای این طرح‌ها پیشرفت مناسبی را طی می‌کرد، اما به یکباره 47 طرح کلان در آخرین جلسه شورای عتف (علوم، تحقیقات و فناوری) به 8 طرح کاهش یافت.

نهایتا این روند باعث شد ایران که به جایگاه 15 جهان در تولید علم دست یافته بود، دو پله سقوط کرده و در رتبه 17 قرار گیرد. 13 اردیبهشت 93 بود که دکتر جعفر مهراد سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) از تنزل رتبه علمی ایران در پایگاه استنادی اسکوپوس به رتبه 17 و پیشی گرفتن تایوان و فدراسیون روسیه از ایران خبرداد و گفت: «این موضوع باید از سوی مقامات مسوول در آموزش عالی و تحقیقات علمی مورد کنکاش قرار گیرد».

پس از انتشار این خبر، مسئولان وزارت علوم دولت یازدهم علت این افت را نیز به «تحریم ها»‌ ربط دادند. دکتر وحید احمدی معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم به رسانه‌ها گفت «برخی از مجلات معتبر علمی از انتشار مقالات علمی محققان ایرانی امتناع می‌کنند».

طی یک سال گذشته، هر چند دستگاه های متناظر وزارت علوم چون وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به رشد علمی خود ادامه داده و پیشرفت های قابل توجهی نیز کسب کرده اند، عمده توان وزارت علوم اما صرف مسائلی چون «انتخابات‌بازی» درباره رئیسان دانشگاه‌ها شده و غلبه نگاه سیاسی، باعث شده چندین دانشگاه بزرگ و مطرح کشور، همچنان با سرپرست اداره شوند. تزلزل در نظام سیاستگذاری و فقدان شرایط لازم برای برنامه ریزی بلند مدت، رنج دردناک سیستم مدیریتی دانشگاه های کشور بوده است. دکتر مرندی می گوید «ما در بحث پیشرفت علمی نیاز به آرامش داریم و اگر دانشگاه‌های ما که اصلی‌ترین مرکز تولید علم هستند آرامش نداشته باشند ما به پیشرفت علمی نخواهیم رسید، به همین خاطر مسائل نباید در فضای غیرعلمی پیش رود».

نمایندگانی که سال گذشته با 159 رای موافق، به آقای دکتر فرجی دانا رای اعتماد دادند، پیش از معرفی ایشان به مجلس، با مطرح شدن نام هایی چون جعفر میلی منفرد و جعفر توفیقی برای تصدی وزارت علوم، پیغام دادند که این وزارتخانه جای سیاست‌بازی و فتنه‌انگیزی نیست و حجت الاسلام روحانی باید فرد معتدلی را معرفی کند، اما دیری نپائید که هر دو فرد مذکور، با احکام دکتر فرجی دانا، به پست های کلیدی در وزارت علوم رسیدند. نه فقط آنها، که افراد متعددی با سوابق مشابه به کرسی‌های مهم این وزارتخانه تکیه زدند.

نمایندگان مجلس پیش از کلید زدن طرح استیضاح، فرصت یک ماهه ای نیز به وزیر علوم دادند تا اصلاحاتی را درباره موارد استیضاح انجام دهد. انتشار اخباری مبنی بر احتمال انصراف استیضاح کنندگان در روزهای نخست فرصت یک ماهه، نشان داد نگاه نمایندگان به موضوع وزارت علوم، جناحی نیست، اما شنبه گذشته پس از نشست مشترک با وزیر علوم، علی اصغر زارعی عضو تیم چهارنفره منتخب استیضاح کنندگان گفت «علیرغم انجام اقدامات اولیه، اقدام عملی خاصی برای انجام اصلاحات و رفع دغدغه‌ها صورت نگرفته است».

در روزهای اخیر، اتفاقات زیادی در فضای رسانه ای کشور رخ داده است. رسانه های حامی مدیریت فعلی، درباره آنچه «تخلفات مدیریت قبلی وزارت علوم» می خوانند، به تعبیر خود افشاگری کرده اند. برخی مدیران وزارت علوم نیز اتهاماتی را به نمایندگان زده و انگیزه آنان را از استیضاح، باج خواهی و «پیوستن به ترکیب هیئت اجرایی» دانشگاهشان خوانده اند.

دکتر رضا فرجی دانا چهارشنبه هفته جاری برای اخذ رای اعتماد مجدد از نمایندگان ملت، به صحن علنی مجلس خواهد رفت.

منبع: فارس نیوز